Anavatanı Çin, Güneydoğu Asya ve Hindistan olan turunçgiller genel olarak tropik ve subtropik iklim alanlarında yetiŞebilmekte, sıcaklığın -4 ºC’nin altına dümediği yörelerde ise ticari anlamda yetiŞtiriciliği yapılabilmektedir.

Ülkemizde, 2,3 milyon tona ulaŞan narenciye üretimi Akdeniz ve Ege Bölgesinde, sahil kesimlerinde yetiŞmektedir. Ülkemizde elma ile üzümden sonra en fazla yetiŞtirilen ve aynı zamanda en çok ihracatı yapılan meyve turunçgildir. Ticari anlamda üretim incelendiğinde gerek Türkiye, gerekse dünyada portakallar, limonlar, mandarinler ve altıntoplar en çok üretimi yapılan türlerdir.

EKOLOJİK İSTEKLERİ

Turunçgil yetiŞtiriciliğini sınırlayan en önemli etken sıcaklıktır. Gerek düŞük, gerek yüksek sıcaklıklar meyve verimliliği ve kalitesini olumsuz yönde etkilemektedir.  Hava sıcaklığı tehlikeli noktaya düŞmediği halde, soğuk hava; önünde engel bulunan yerlerde ve tabanlarda birikerek bir “don gölü” oluŞturur. Soğuk havanın yığıldığı böyle arazilerde soğuk ve don zararı görülebilir.

Bitkilerin dona hassasiyetleri farklıdır. Bu durum;

•              Tür Şekillere

•              Organlara

•              Dokulara ve su kapsamlarına

•              Donun süresine

•              Ağacın beslenme su durumuna

•              Toprak iŞlemesine

•              Budamaya

•              Hastalık ve zararlılara

•              Bulundukları gelişme periyoduna göre değişir.

Narenciye ağaçları 12-13 ºC’de geliŞmeye baĞlar. 25-26 ºC’de en hızlı geliŞme olur, 32 ºC’den sonra yavaŞlar ve 39 ºC’de durur. Tomurcuk, çiçek ve küçük meyveler sırasıyla yanar. Yüksek sıcaklıkta aŞırı su kaybı yaprakların ölümü ve meyve dökümüne neden olur. AŞırı rüzgar buharlaŞmayı arttırır, meyveler kaba bünyeli, kalın kabuklu olur. Fidan dikiminden önce, bahçe kenarına, rüzgar kıranlar dikilmelidir. (Örn: selvi) Oransal nem fazla ise hastalık ve zararlılar artar, az ise göbekli portakallarda, göbek kısmında dıŞa fırlama görülebilir. Yüksek sıcaklığa en fazla dayanan tür mandarinlerdir. Meyve renklenmesi için sıcaklığa gereksinim vardır. Satsuma en iyi kabuk rengini 15-20 ºC’de alır.

 Turunçgiller içinde soğuğa dayanımın türlere göre sıralanıŞı;

1.      Üç yapraklı

2.      Mandarin

3.      Turunç

4.      Portakal

5.      Altıntop

6.      Limon

Turunçgil ağaçlarının ve meyvelerinin soğuğa dayanımı farklıdır. Dayanıklılık oranları azdan çoğa doğru aŞağıdaki gibidir.

                Ağaçlarda                                          Meyvelerde

            Limon                                                 Limon

            Altıntop                                               Mandarin

            Portakal                                              Portakal

            Mandarin                                            Altıntop

Limon -8 ºC’de, Portakal  -9 ºC’de, Mandarin ağaçları ise-12 ºC’de tamamen ölebilir.

 Don zararı ağacın üzerindeki meyve yüküne göre değiŞir. Ürün fazla ise bitki, besin elementlerini daha fazla kullandığı için dayanma gücü azalır. Az verim yılında  ya da dinlenme dönemi içinde olan bitki  daha az zararlanır. Tam çiçekte oldukları dönem bitkiler daha hassastırlar. 

   AŞırı soğuk havalarda budama yapmamak gerekir. Yeterince sulanmamıŞ  ya da geç sulanmıŞ bahçelerle  taban suyu yüksek arazilerde tesis edilen bahçeler don zararından daha çok etkilenirler. 

 Hastalık ve zararlılar da direnci azaltan etmenler arasındadır.

            Don    zararı    gövdelerde     çatlamalara    neden    olur.

Yapraklar ise kıvrılır, koyulaŞır, yağlı görünüm alır, limonlarda aŞağı doğru sarkar, erken dökülür. Meyvelerde kabuk beneklenir, dokular parçalanır, (limonlarda meyve içi boŞalır ve bitki kaynar suya sokulmuŞ gibi görünüm alır) meyve suyu çekilir, usare tulumcukları patlar, Şeker oranı azalır.

             Alınacak önlemler;

 Bahçe sıcaklığının artırılmasını sağlayabilmek için Yağmurlama sulama, Rüzgar makineleri ve bahçe sobaları kullanılabilir. Dumanlama ve sislemeden yarar sağlanabilmesi için sıcaklığın -3 ºC ile -4 ºC’den aŞağı inmemesi gerekir. 

            TOPRAK İSTEKLERİ

 Taban suyu seviyesi 1.5-2 m.nin altında orta bünyeli (kumlu-tınlı,killi-tınlı), gevŞek, zengin, havadar,yapıda  ,su geçirgenliği iyi olan topraklar turunçgil yetiŞtiriciliği için uygundur. Ayrıca toprak PH’sı  5,5-6 olması idealdir.

 Turunçgillerde emici köklerin % 85-90 kadarı toprağın 0-90 cm’lik katmanında bulunur. Genel olarak saçak kökler    5-120 cm’de bulunur.

Turunçgil kökleri yatay olarak 7.5 metreye kadar yayılabilirler. Dikim öncesi en az 120 cm’ye kadar toprak örneği alınmalı ve sonucuna bakılarak uygunsa bahçe tesis edilmelidir. Eğim % 3 ve daha fazla ise teraslama yapılabilir.  Topraktaki kireç miktarına mutlaka bakılmalı, çünkü kireç oranının % 5’in üzerinde olması P, Fe gibi elementlerin alımını büyük oranda etkilemektedir. PH oranı 7’den yüksek  ise Fe, Mn, Zn noksanlığına rastlanır. Toprağın organik madde oranı da su tutma kapasitesini artırdığı için önemlidir.

BAHÇE TESİSİ

Çok yıllık kültür bitkilerinin yetiŞtiriciliğinde gelecek 10-15 yılı kapsayan analizlere göre tesis kurulması uygundur.  Bahçe kurulurken;

-Toprak yapısı uygun olmalı. ÇeŞitlerin toleransları kirece karŞı farklı olabilir. Ör; limon hassas, Rize toleranslıdır.

-Arazi çukur ve don tehlikesi olmamalı.

-Taban suyu 1.5 m’nin altında olmalı.

-Sürekli ve hakim rüzgar varsa mutlaka rüzgar kıran tesis edilmeli.

-Yüksek nispi nem olmalı, çünkü meyve kalitesi artar, usare miktarı yüksek olur. Nemin az olması             Haziran-Temmuz aylarında küçük meyve dökümüne neden olabilir.

-Mümkünse (Özellikle kıŞ ve ilkbahar donları yaŞanan bölgelerde) bahçeler güney yamaçlara tesis edilmelidir. -Turunçgil fidanlarının dikim aralıkları, tüm çeŞitler dahil taç büyüklüğüne göre değiŞmektedir. Limon ve altıntopların 7x7m. (20 adet/da.), Portakal ve geniŞ taç yapan mandarinlerin 5x5 m. veya 4x6 m. (40-42 adet/da), küçük taç yapan mandarinlerin ise 4x3 m. (83 adet/da.) aralıkla dikilmesi uygundur.

-Bazı turunçgil çeŞitlerinde kendine uyumsuzluk ve tozlayıcı gereksinimi vardır. Örneğin Minneola Tanjelo, Robinson ve Nova çeŞitleri tozlayıcı istemektedir. Fremont, lee çeŞidi bu amaçla kullanılabilir.

-Fidanlar Sertifikalı olmalı. Virüs ve virüs benzeri  hastalıklardan ari  ve nematodla bulaŞık olmamalıdır.  -Bahçe tesis edilmeden önce yaz aylarında (Temmuz, Ağustos, Eylül’de) dipkazan ile patlatmalıdır.

ANAÇ SEÇİMİ

İyi bir turunçgil anacının taşıması gereken özellikler;

1- Çok çekirdekli olması 

2-Yörenin toprak ve iklim koşullarına dayanıklılık (soğuklara en az kalem kadar dayanmalı)

3-Çeşitle iyi uyuşma

4-Hastalık ve zararlılara dayanıklılık

5-Bodurluk sağlaması

6-Verimliliği teşvik etmesi

7-Meyve kalitesinde artış sağlaması

8-Ağacın ömrünün uzatılması yönünde etkili olması istenir    

EN ÇOK KULLANILAN ANAÇLAR

1-TURUNÇ (Citrus aurantium)  

-Tüm Akdeniz bölgesinde yaygın olarak kullanılır.

-Kolay çoğaltılır

-Kireçli topraklara dayanıklıdır.

-Tristeza (Göçüren) ve uçkurutan hastalıklarına duyarlıdır.

-Cüceleşme, Gözenek virüs hastalığı ve kök boğazı çürüklüğüne dayanıklıdır.

-Ağır topraklarda gelişebilir, kazık kök eğilimi vardır.

-Turunç üzerine aşılı ağaçlar standart taç oluştururlar.

-Dona dayanımı iyidir.

2-ÜÇ YAPRAKLI (Poncirus trifoliata)

-Kış soğuklarına en çok dayanan anaçtır.

-Kök boğazı çürüklüğüne dayanıklıdır.

-Akdeniz iklim kuşağında sorunları vardır. Daha çok Karadeniz ve Ege kıyı şeridinde yaygındır.

-Limonlarla özellikle küt dikenle uyuşması iyi değildir.

-Erken verim alınmasını sağlar.

-Cüceleşme hariç diğer virüs hastalıklarına dayanıklıdır.

-Kireçli ve tuzlu topraklara dayanamaz, kloroz başlar.

Nematod’a da duyarlıdır.

-Portakal ve satsuma için uygun bir anaçtır.

-Bodurlaştırma özelliği vardır

ÜÇ YAPRAKLI X PORTAKAL MELEZLERİ 

3-  TROYER STRANJI

-Ağaçlar standart büyüklükte olur. Soğuğa dayanıklı ancak nematod ve kök boğazı çürüklüğüne duyarlıdır.

-Portakal (Washington, Moro), altıntop (Marsh seedlees, Red blush) ve mandarin (Özellikle Satsuma)  ve Lizbon limonuyla uyuşması iyi bilinmektedir.

-Kirece ve kuru topraklara üç yapraklıdan daha dayanıklıdır.

-Üzerine aşılı çeşitlerde Çinko ve Magnezyum noksanlığı görülebilir.

3-  CARRİZO STRANJI

-Erkenci ve verimlidir.

-Kuraklık ve nematoda dayanıklıdır.

-PH: 7,6’ya kadar dayanabilir.

-Üzerine aşılı mandarinlerde kalite çok iyi olur.

-Büyüme gücü Troyer’den daha fazladır.

-Göçüren, Kavlama ve hastalıklarına dayanıklı, cüceleşmeye ise duyarlıdır.

-Tristeza’ya dayanıklılığı turunçtan daha iyi olduğu için turunca alternatif olarak kullanılmaktadır.

Özellikleri verilen bu anaçlar dıŞında FLAYĠNG DRAGON isimli ümitvar, bodur bir anaç üzerinde çalışmalar devam etmektedir.

ÇEŞİT SEÇİMİ

WASHİNGTON  NAVEL: 

-Genel        olarak       kasım-aralık       aylarında        olgunlaşır.

Çekirdeksizdir. 

-Meyve ağırlığı 200 –250 gram kadardır. Puflaşma göstermez. 

-Ağaç tacı yuvarlak ve orta büyüklüktedir. 

-Orta erkenci, göbekli, sofralık portakallar içinde hem iç tüketim hem de ihracatta en çok talep gören portakal çeşididir.  - Kuru Madde % 11,31, asit oranı  % 1,31’dir. Ağaç tacı yuvarlak ve orta büyüklüktedir.

-  Meyveler ağaçta uzun süre kalabilir. Muhafazaya uygundur. - Depo ve taŞınmaya uygundur - Döllenmesine gerek yoktur. 

NAVELİNA:  

-En erkenci göbekli portakaldır. Ekim sonu hasada gelir. 

-ihracat açısından çok önemlidir. 

-Ağaçları güçlü bir yapıya sahiptir. 

-  Meyve ağırlığı 200 – 250 gramdır. 

-Çekirdeksizdir. 

-Kuru Madde % 11,2, asit oranı % 0,89’dur.

-iç, olgunluğa kabuktan önce ulaşır. 

-Newhall ile birlikte en erkenci çeşitlerdir.

NAVELATE:

-Geçci bir çeŞittir. 

-Meyve ağırlığı 140 – 200 gramdır. 

-Meyveleri oval ve göbekli, çekirdeksizdir. 

-Meyve tutumu düŞüktür.

-Ocak başı – Nisan ortasında olgunlaşır.

YAFA:

-Meyvesi hafif oval, 170 – 200 gram ağırlığındadır.

-Çekirdeksize yakındır.          PuflaŞma görülmez. 

-Genel olarak Ocak-şubat aylarında olgunlaşır. 

-Periyodisiteye eğilimi vardır. 

-Ağaç yapısı güçlüdür.

-Depoda muhafazaya ve taşınmaya uygun bir çeşittir.

VALENCİA:

-Geniş, yuvarlak taçlı geççi bir çeşittir. 

-Peryodisite eğilimi vardır. 

-Meyveler uzun süre ağaçta kalabilir,

-Hem sofralık hem de sanayi için uygun bir çeşittir. 

-Muhafaza ve taşınmaya uygundur.

-Kuru madde % 11.5, asit oranı  % 1.62’dir.

-Çekirdeksiz bir çeşittir. 

-Meyveleri Nisan ayında olgunlaşarak Temmuz ayına kadar ağaç üzerinde kalabilir.

Ayrıca iç pazara yönelik Yerli (Trablus, Kozan, Dörtyol) ve Kan (Moro, Tarocco) portakalı çeşitlerimiz bulunmaktadır.

MANDARİNLER  

CLEMANTİN:

-Ağaçları orta büyüklükte, dalları     dikensiz,  soğuğa dayanıklı ve verimlidir.

-Depo vetaşınmaya elverişlidir. 

-Meyveler basıkça, yuvarlak, bazen de  boyunludur. 

-Olgunlaşma döneminden sonra yağan yağmurlar

clemantin mandarininde puflaşmayı artırmaktadır. 

-Genel olarak ekim ortasında hasada gelmektedir. 

SATSUMA:

-Akdeniz Bölgesinde Rize diye bilinen bir çeişidimizdir.

-Soğuğa dayanıklı ve erkenci çekirdeksiz bir çeşit olup,  kireçsiz topraklarda daha iyi yetişir. 

-Nem ister, Ekim ayı içinde olgunlaşır. 

-Peryodisiteye eğilimi azdır. 

-Ülkemizde ihracatı en çok yapılan mandarin çeşididir.

FREMONT: 

-Dalları dikensiz, erken meyveye yatar.

-Verimlidir, ancak peryodisite gösterir.

-Çok çekirdeklidir.

-Albenisi fazla, sık dikime uygundur.

-Hasat zamanı aralık-ocak aylarıdır.

-OlgunlaŞtıktan sonra 3 ay ağaçta kalabilir.

-Çok meyve tuttuğu zaman meyve seyreltmesi yapılması gerekir. 

MİNNEOLA  TANGELO:

-Ağaçları geniş taçlı, kuvvetli, yaprakları sivri uçludur.

-Meyveleri iri ve armudidir.

-Ağaçlar soğuğa dayanıklı ancak, meyveler duyarlıdır.

-Ocak-şubat ayında olgunlaŞır.

-Altenaria citri (yanıklık) hastalığına çok duyarlıdır.

-Uygun tozlayıcı ister. Çekirdek sayısı tozlayıcı çeşide göre 7-12 arasında değişir. Dancy çeşidi tozlayıcı olarak önerilebilir.

LİMONLAR

İNTERDONATO:

-En erkenci çeşittir. 

-Çekirdek sayısı 6-7’dir. Peryodisite eğilimli olup, Eylül-Ekim aylarında hasat edilir.

-Ağaçları orta güçlü ve dikensize yakındır.

-Hasat sırasında kabuk açık yeşildir.  Meyve  kabuğu sarartma için uygundur.

-Uçkurutana    dayanıklıdır.    En       çok      ihraç    edilen limon çeşidimizdir.

KÜTDİKEN:

-Verimi yüksek, düzenli bir çeşittir.

-Hasadı  Kasım-şubat ayları arasında yapılır ve yaklaşık 9 ay depolanabilir.

-Meyve ucunda küçük bir meyve vardır.

-Uçkurutan ve zamklanmaya duyarlıdır. Kalın kabuklu ve çekirdek sayısı 10’dur.

-Üstün kaliteli ve depoya uygun olması ihracata uygunluğunu artırmaktadır.

MEYER :

-Melez bir çeşittir.

-Önce kabuklu olduğu için, muhafazası uygun  değildir.

-Üç pazara yönelik yetiŞtirilir.

-Meyve çok büyük, sarımsı, 8-10 çekirdekli, çok sulu ve gevrektir.

-Periyodisite göstermez.

-Eylülde ekşi, kışın tatlı limon gibi, ilkbaharda ise tatlı portakal gibidir.

ALTINTOPLAR (GREYFURTLAR)

STAR RUBY :